Afty i opryszczka to nie to samo, choć są między nimi pewne podobieństwa. Wywołują ból, a bez odpowiednich środków nawet tygodniami może być trudno się ich pozbyć. Jak radzić sobie z ich objawami i zapobiegać nawrotom?
Jak rozpoznać – opryszczka czy afty?
Opryszczka występuje najczęściej na skórze oraz błonach śluzowych ust i otworów nosa. Są to zgrupowania pęcherzykowych zmian wypełnionych zakaźnym płynem surowiczym.
Afty to okrągłe bądź owalne bolesne nadżerki lub owrzodzenia pojawiające się w jamie ustnej. Najczęściej można je zauważyć na śluzówce policzków, warg oraz języku i okolicy podjęzykowej. Pokryte są włóknikowym nalotem i otoczone rąbkiem zapalnym. Występują pojedynczo lub w większych grupach. Utrzymują się od paru dni do nawet kilku tygodni.
Różnice pomiędzy aftą a opryszczką
Opryszczkę wywołuje wirus HSV-1, czyli wirus Herpes simplex typ 1. Należy pamiętać, że opryszczka jest chorobą zakaźną. Dość łatwo można się nią zakazić, szczególnie w dzieciństwie i młodości, bo sprzyja temu korzystanie z tych samych ręczników i sprzętów lub bliski kontakt z osobą zarażoną. Wirus może jednak latami nie dawać żadnych objawów w organizmie. Ponownie uaktywnia się, gdy organizm jest osłabiony, a więc np.:
- w czasie stresu, przemęczenia,
- po antybiotykoterapii, grypie, zatruciu,
- w wyniku wyziębienia organizmu,
- w czasie miesiączki.
Kojarzenie aft z opryszczką bierze się stąd, że faktycznie zdarza się, że pojawiają się w podobnym czasie. Powstawaniu aft mogą sprzyjać sytuacje stresowe, choroby autoimmunologiczne, osłabienie organizmu.
Jednoznaczne przyczyny powstania aft nie są jednak do końca poznane. Mogą być miejscowe, jak i ogólne. Przyczyną bolesnych i powodujących dyskomfort uszkodzeń błony śluzowej jamy ustnej może być drażnienie podczas:
- nieostrożnych zabiegów higienicznych (zbyt silne i niewłaściwe oczyszczanie gazikiem lub szczoteczką do zębów),
- wkładania do ust twardych bądź ostrych przedmiotów (np. piercing),
- spożywania zbyt twardych pokarmów (np. chipsów),
- nagryzania błony śluzowej (przypadkowego bądź nawykowego),
- oparzeń (niesprawdzona temperatura podawanych napojów lub pokarmów),
- wad zgryzu, parafunkcji,
- wizyt stomatologicznych (np. znieczulenie, piaskowanie, scaling, nieprawidłowo wykonane wypełnienia – nawisy, chropowate powierzchnie, obecność korzeni zgorzelinowych),
- użytkowania źle dopasowanych protez zębowych,
- noszenia aparatów ortodontycznych (zwłaszcza stałych), aparatów korygujących uzębienie, które mogą powodować bolesne uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej,
a także na skutek nieleczonych ubytków próchnicowych, złogów nieusuniętego kamienia nazębnego, ostrych brzegów zębów.
Uraz nie zawsze doprowadza do przerwania ciągłości nabłonka jamy ustnej lub uszkodzenia podnabłonkowej tkanki łącznej, jednak stanowi podłoże, na którym pojawią się wykwity aftowe.
Do ogólnych przyczyn powstawania aft można zaliczyć:
- stres, przemęczenie,
- predyspozycje rodzinne,
- zaburzenia w odżywianiu (niedobory kwasu foliowego, żelaza, witaminy B12),
- odpowiedź immunologiczna, alergie,
- niektóre leki (np. NLPZ, ACE-I, leki cytostatyczne, antybiotyki),
- zaburzenia psychiczne, emocjonalne,
- infekcje bakteryjne, wirusowe i choroby pasożytnicze (np. owsiki),
- zaburzenia hormonalne u kobiet, leki antykoncepcyjne,
- choroby układowe.
Jednoznaczne ich ustalenie może być trudne, dlatego też leczenie bywa długotrwałe, a schorzenie często nawraca.
Objawy pierwotnych infekcji wirusowych w jamie ustnej mogą nakładać się czasowo z objawami ząbkowania. Aby zmniejszyć dyskomfort u dzieci związany z ząbkowaniem, warto sięgnąć po bioadhezyjny żel doustny – np. Anaftin Baby Żel na ząbkowanie, tworzący niewidoczną warstwę, która chroni dziąsła przed uczuciem dyskomfortu i bólu.
Warto też zwrócić uwagę na jednostkę chorobową tj. opryszczkowe zapalenie jamy ustnej. Jest to choroba wywołana przez wirus opryszczki zwykłej typ 1. Rzadko pojawia się w pierwszych miesiącach życia dziecka z powodu nabytej biernej odporności od matki. Bezpośredni kontakt z wirusem ma charakter pierwotnego zakażenia i najczęściej dotyczy dzieci do 6. roku życia. W 80% przypadkach ma charakter bezobjawowy. Często nawraca, bo wirus HSV pozostaje ukryty w neuronach zwojów obwodowych, czuciowych nerwu trójdzielnego i lubi się reaktywować. Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej rozwija się nagle, towarzyszy mu wysoka gorączka, złe samopoczucie, osłabienie, powiększone węzły chłonne. Na zaczerwienionej błonie śluzowej (najczęściej warg, ale i policzków) tworzą się liczne pęcherzyki, wypełnione surowiczym płynem, które szybko pękają, łącząc się w rozlane nadżerki (powlekające się szybko szaro-żółtym nalotem włóknikowym). Zmiany są bardzo bolesne. Język jest obłożony, a na jego krawędziach oraz na spodniej części też są zauważalne pęcherzyki, a następnie nadżerki. Na granicy czerwieni wargowej i skóry po pęknięciu pęcherzyków powstają strupy. Zmiany mogą rozprzestrzenić się na gardło. Trzeba uważać, aby nie doszło do infekcji narządów płciowych, lecząc szybko i skutecznie zmiany w jamie ustnej.
Leczenie aft i opryszczki
Leczenie obu przypadłości jest całkowicie różne, bo opryszczkę wywołują wirusy, a afty – szereg innych czynników. Leki przeciwwirusowe na opryszczkę można z łatwością dostać w aptece. Wymagają regularnego stosowania aż do całkowitego zagojenia ranek. Istnieją też metody ludowe. Trudno za ich pomocą wyleczyć samą opryszczkę (np. przykładanie w bolące miejsce określonych rzeczy). Jednak prawdą jest, że ponieważ opryszczka pojawia się u osób osłabionych, zestresowanych, wyziębionych, to na pewno warto stosować wówczas odżywczą dietę opartą na naturalnych produktach o przeciwwirusowym działaniu, takich jak czosnek, cebula, kurkuma czy miód.
Na afty nie zadziałają przeciwwirusowe leki stosowane w opryszczce.
W przypadku aft stała obecność śliny w jamie ustnej oraz ruchy języka stanowią duże utrudnienie dla utrzymania się leków na zmienionej chorobowo tkance. Dlatego też silne właściwości adhezyjne wybranego preparatu powinny zapewniać utrzymywanie go na powierzchni błony śluzowej na tyle długo, aby składniki lecznicze mogły wniknąć w uszkodzone miejsce. Celem leczenia miejscowego aft jest łagodzenie bólu i dyskomfortu wywołanego przez drażnienie odsłoniętych zakończeń nerwowych podczas mówienia, jedzenia, picia czy mycia zębów.
Łagodzenie bólu w przypadku powstałych nadżerek w opryszczkowym zapaleniu jamy ustnej i aftach jest podobne. Pomocne mogą tu być miejscowe preparaty powlekające, chroniące przed bólem i wspomagające gojenie owrzodzenia. Konsystencja preparatu miejscowego i jego zdolność do trzymania się na powierzchni zmienionej chorobowo tkanki mają znaczenie. Składniki, takie jak poliwinylopirolidon (PVP) czy kwas hialuronowy, mają zdolność szybkiego tworzenia stabilnej warstwy (bioadhezyjnego filmu), pełniąc funkcję bariery mechanicznej. Warto dobierać właściwą postać preparatu w zależności od rodzaju i umiejscowienia zmiany oraz wieku chorego (żel, spray, płyn do płukania jamy ustnej). W przypadku trudno dostępnych miejsc jamy ustnej, czyli na podniebieniu miękkim lub tylnej ścianie gardła, dobrym wyborem będzie forma w sprayu (np. Anaftin spray). Umożliwi on aplikację bez zbędnego narażania pacjenta na wywołanie odruchu wymiotnego. Zawiera ochronny PVP i kwas hialuronowy, które szybko chronią przed bólem, oraz wspomagający gojenie owrzodzenia aloes zwyczajny.
Jeśli chodzi o domowe metody leczenia aft, to z uwagi na uciążliwą aplikację nie są one zbyt skuteczne. Można jamę ustną płukać naparami, np. z szałwii czy rumianku.
Należy pamiętać, że każde owrzodzenie występujące w jamie ustnej i niewykazujące cech remisji w wyniku podjętego leczenia po 2 tygodniach wymaga konsultacji lekarskiej, w celu przeprowadzenia dokładnej diagnostyki i doboru odpowiedniej terapii.